Przykrywając części metalowe olejem silnikowym, unika się ich wystawieniem na tlen, co z kolei unika ich utlenieniu tuż przy wysokich temperaturach, zabezpieczając silnik przed korozją. Wolno doliczyć też do oleju inhibitory korozji. Wiele olej silnikowy ma także dodatki w postaci środków czyszczących oraz dyspergujących, żeby utrzymać silnik w czystości i zminimalizować konstruowanie stałych związków tłuszczowych. Tarcie metalowych części tworzy, w sposób pewny, mikroskopijne cząsteczki metalu. Cząsteczki są w stanie przenieść się w oleju, powodując większą erozję oraz zużycie ruchomych części. Oczywiście by przefiltrować te cząsteczki istnieją filtry oleju. Pompa oleju, wyjście bądź też pompa zębata poruszana silnikiem pojazdu absorbuje się przelewaniem oleju przez filtr. Istnieją dwa typy filtrów, o pełnym przepływie i rozdwojonym. Akcesoria do olejów silnikowych, takie jak przeciwkorozyjne, zmniejszają korozyjny wpływ oleju na szczegóły ruchome w silniku - sprawdź Ceramiczny dodatek do oleju. Dodatki przeciwutleniające, mają na celu spowolnienie procesu starzenia się oleju. Olej silnikowy tworzy powłokę oddzielającą ruchome części, które się obok siebie znajdują. W ten sposób pomniejsza się prostolinijny kontakt, zużycie oraz tworzenie się ciepła, chroniąc silnik. To właśnie dzięki odpowiedniego przewodnictwa ciepła olej silnikowy, w momencie styku z gorącą powierzchnią, wchłania część ciepła, by przestawić go w inne miejsce, na ogół do powietrza lub jakiegoś rodzaju odprowadnika. W silnikach benzynowych, koturnowy pierścień kompresji ma okazję narazić olej silnikowy na temperatury rzędu 160 stopni Celsjusza. W silnikach wysokoprężnych, górny pierścień może wystawić silnik na temperatury powyżej 315 stopni Celsjusza.
Oleje silnikowe z wyższymi współczynnikami lepkości mniej się osłabiają w wielkich temperaturach. Wypada zawsze zwracać szczególną uwagę na wskazanie lepkości, które znajduje się na opakowaniu każdego oleju silnikowego. Klasyfikacja Society of Automotive Engineers dzieli oleje silnikowe wedle 11 klas lepkości, 6 klas zimowych i 5 klas letnich. Istnieją także oleje całoroczne, jakie muszą niemniej jednak spełnić kryteria letnie oraz zimowe.